W bieżącym roku – 2016 – obchodzimy w Polsce kilka rocznic z 1050 rocznicą chrztu Mieszka I na czele.
Wielkie jubileusze historyczne nie tylko skłaniają do zintensyfikowanych działań upamiętniających oraz – niestety już rzadziej – do wzmożonych rzetelnych badań tych problemów, ale często, zwłaszcza w obywatelskim społeczeństwie pluralistycznym, stają się zaczynem do nieraz burzliwych, lecz ważnych i potrzebnych dyskusji o przełomowych momentach w dziejach państwa i narodu.
Celem V Konferencji naukowej poświęconej przeszłości i dziedzictwu ziemi cedyńskiej pt. „Cedynia w czasie i w przestrzeni”, która odbędzie się tradycyjnie na otwarcie Dni Cedyni w 1044 rocznicę bitwy pod Cidini – 24 czerwca w cedyńskim XIII-XIV-wiecznym klasztorze, będzie właśnie dyskusja wokół trzech zagadnień związanych naszym regionem i z obchodzonymi w tym roku rocznicami.
Pierwszą kwestią jest problem przeprawy odrzańskiej, która – podobnie jak sama Odra, co świetnie widoczne jest na sztychu Mateusza Meriana z połowy XVII w. – była jednym z głównych wyznaczników dziejów i rozwoju Cedyni i jej okolic, w tym lokalizacji samej bitwy z 972 r. Oczywiście przeprawa istniała w tym regionie już dużo wcześniej – nawet w czasach tuż po odejściu lądolodu funkcjonowała tu przeprawa mamutów o czym mówić będzie geolog dr Andrzej Piotrowski z Pomorskiego Oddziału Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego ze Szczecina. Świadectwa o roli przejść odrzańskich w działaniach militarnych w okresie nowożytnym zachowane są w istniejących tu fortyfikacjach, o których z kolei opowie dr hab. prof. UAM Grzegorz Podruczny z Polsko-Niemieckiego Instytutu Badawczego w Collegium Polonicum w Słubicach. Natomiast dr hab. prof. US Radosław Skrycki z Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego opisze jak ukazywano ziemię cedyńską i Naddorze w dawnej kartografii. Forsowaniem Odry przez 1. Armię Wojska Polskiego zajmie się dr Piotr Maliński z Katedry Badań nad Konfliktami i Pokojem Uniwersytetu Szczecińskiego. Wszystkie te referaty mają skłaniać do dyskusji o faktycznej roli Odry i przejść przez nią na dzieje tego regionu zwłaszcza wobec pokutującego od lat w zasadzie do dziś poglądu o granicznej (kresowej) funkcji tej arterii wodnej.
Odczytując przesłanki płynące z prac archeologów w Cedyni oraz nielicznych źródeł historycznych należy dostrzec, że Cedynia jest jednym z miejsc, gdzie można zaobserwować bardzo wczesną recepcję na Pomorzu idei przyniesionych tu przez chrześcijaństwo. Świadczą o tym nie tylko cmentarzysko oraz stojąca niegdyś na nim kaplica z nadawanym często w czasie misji biskupa Ottona z Bambergu wezwaniem św. Piotra, ale także to, że już w 4 ćwierci XIII w. istniały tu trzy murowane świątynie w tym klasztor cysterek, co świadczy o istnieniu tu dużego ośrodka życia duchowego. Dzieje Cedyni wpisują się zatem bardzo mocno w historię chrystianizacji Pomorza, ale też Polski. Nie może zatem dziwić, że w zawiązku z rocznicą chrztu Mieszka I z 966 r. podejmiemy dyskusję także nad chrystianizacją w kontekście tego co się wydarzyło w X w., ale też 1000 lat później podczas obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego świętowanego uroczyście także w samej Cedyni. Oba te dopełniające się wydarzenia miały bardzo istotny wpływ na dzisiejszych mieszkańców Cedyni. Profesor Stanisław Rosik z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego spróbuje zatem odpowiedzieć na pytanie czy chrzest Mieszka I był – jak się powszechnie uważa – chrztem Polski, zaś niżej podpisany ukaże znaczenie cedyńskich obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w procesie polonizacji Pomorza po 1945 r. ale też w walce z Kościołem.
Ostatni panel związany jest z 50. rocznicą powołania w Cedyni Muzeum Regionalnego, do niedawna jedynego w tej części Pomorza. Placówka ta, o popularyzatorsko-badawczym charakterze, powołana (1966 r.) na fali obchodów Tysiąclecia z inicjatywy badacza Cedyni, archeologa Władysława Filipowiaka, ma znaczący udział w propagowaniu dziejów walk z 972 oraz 1945 r. Sekcję tę otworzy referat dr. Sławomira Szafrańskiego – kierownika Ośrodka Konferencyjno-Edukacyjnego Uniwersytetu Szczecińskiego w Kulicach, a zarazem prezesa zachodniopomorskiego oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich o roli muzeów i izb regionalnych na Pomorzu, następnie była opiekunka muzeum w Cedyni Magdalena Jakołcewicz przedstawi swoje badania nad dziejami tej placówki, a dyrektor Cedyńskiego Ośrodka Kultury i Sportu Paweł Pawłowski przedstawi projekty związane z przyszłością cedyńskiej placówki.
Mam nadzieję, że wszystkie przedstawione referaty będą zmuszały nas – mieszkańców regionu do intensywnej refleksji, czasem redefiniowania dotychczasowej wiedzy ale przede wszystkim skłonią do dyskusji nad trzema zasadniczymi zagadnieniami – historyczną ale też i współczesną rolą Odry – dziś prawie dzikiej rzeki w centrum Europy, nad znaczeniem chrztu Mieszka dla dalszego rozwoju cywilizacyjnego tej części kontynentu oraz roli muzeum w edukacji o przeszłości i dziedzictwie Cedyni oraz kształtowaniu postaw i nawyków związanych z ochroną szeroko pojętego dziedzictwa kulturalnego. Liczę na to, że referaty te wyzwolą, podobnie jak w latach poprzednich, emocje, które wyjdą daleko poza mury cedyńskiego klasztoru, gdyż nic tak nie wyzwala nowych impulsów i projektów badawczych jak żywa interdyscyplinarna dyskusja do której zapraszamy wszystkich zainteresowanych.
Paweł Migdalski
(Uniwersytet Szczeciński, Stowarzyszenie Terra Incognita)