Szlak Cysterski to szlak turystyczny wytyczony na terytorium Europy, obejmujący klasztory zakonu cystersów. Powołany został przez Radę Europy w ramach programu Europejskich Dróg Kulturowych (European Cultural Route). Obok Drogi Św. Jakuba, Szlaku Hanzeatyckiego, Szlaku Drzew Oliwnych, jest jednym z najbardziej znanych szlaków turystycznych w Europie.
Na szlaku cysterskim miasto Cedynia znajduje się za sprawą datowanej na 1 połowę XIII wieku fundacji dla cysterek spod Trzcińska. Mniszki osiadły w klasztorze z kościołem, zbudowanym na wzgórzu na wschód od miasteczka, z hojnej donacji margrabiów brandenburskich.
Cedynia jest członkiem Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich. Leży także na Szlaku Cysterskim w Polsce - Pętli Zachodniopomorskiej.
Historia klasztoru
Początki klasztoru w Trzcińsku, przeniesionego do Cedyni, wiążą się z faktem, iż biskup Kamieński Wilhelm nadał konwentowi cysterek z Schónbeck (Piękny Potok w okolicach obecnego Trzcińska Zdroju) patronaty nad kościołami i dziesięciny z kilku wsi. Mniszki konwentu w Złotym Potoku, którego fundatorem był prawdopodobnie książę szczeciński Barnim I, pochodziły z klasztoru Cysterek w Szczecinie.
Po zajęciu tych terenów margrabiowie brandenburscy przenieśli konwent szarych mniszek do Cedyni, nadając cysterkom pod budowę klasztoru wzgórze na wschód od miasteczka, na skarpie pradoliny Odry. Było to na terenie starego grodu, którego istnienie w tym miejscu potwierdzają dokumenty z lat 1235 i 1249.
Część mniszek pozostała w Trzcińsku, część natomiast przeniosła się do Cedyni, w celu nadzorowania budowy fundowanego przez margrabiów klasztoru. Prawdopodobnie klasztorny kościół i część skrzydła wschodniego zostały wzniesione jeszcze przed 1278 rokiem. Najprawdopodobniej w końcu września 1278 roku nastąpiła konsekracja kościoła dokonana przez biskupa kamieńskiego Hermana von Gleihena, który przy tej okazji wizytował nowy klasztor. Z tego też roku pochodzi pierwsza wzmianka pisana o cedyńskim konwencie. Do nowego klasztoru zakonnice z Trzcińska ostatecznie przeniosły się dopiero w 1281 roku.
W roku 1294 papież Bonifacy VIII wyłączył cedyński klasztor spod mocy interdyktu obrzędów śpiewnych i zezwolił mniszkom na prowadzenie chóru przy drzwiach zamkniętych. W następnym roku ten sam papież wydał bullę zatwierdzającą funkcjonowanie klasztoru.
W początkowym okresie istnienia cedyńskiego klasztoru jego sytuacja ekonomiczna była zła.
Oprócz nadania fundacyjnego, pozwalającego na wzniesienie tylko części obiektów claustrum (zrezygnowano częściowo z budowy planowanych budynków), jedyne znane nadania pochodzą z roku 1306 i były bardzo skromne. Fatalną sytuację materialną klasztoru potwierdza fakt, iż w roku 1311 ksieni klasztoru Mettha udała się wraz z klasztornym kapelanem Adolfem do biskupa kamieńskiego, Henryka von Wachholtza, z prośbą o pomoc finansową na dalsze utrzymanie klasztoru. Z uwagi na zdecydowanie probrandenburską orientację konwentu biskup odmówił swego poparcia. W zaistniałej sytuacji Cysterki postanowiły szukać wsparcia u rycerstwa pomorskiego nowomarchijskiego i wkrzańskiego.
Z biegiem czasu klasztor zdobył kilka patronatów kościelnych oraz wsi, otrzymanych bądź to w formie nadań, bądź zakupów. W 1350 roku konwent uzyskał prawo do czynszu lennego z pól miejskich w Trzcińsku, zaś w 1356 patronat nad miastem Cedynia. Pod koniec XIV stulecia dochody z posiadłości cysterek były na tyle duże, że pozwalały na spokojną egzystencję. W tym czasie konwentem zarządzała ksieni, przeorysza. Wpływ na decyzje posiadał też proboszcz klasztorny. Zakonnice czerpały dochody płynące z posiadanych wsi -prawdopodobnie około trzynastu, z czynszów, lenn oraz prowadzonej w dobrach hodowli świń, owiec i bydła, uprawy zbóż, a także prowadzenia młynów i karczem. Produkty rolne przechowywano w magazynach w zachodnim skrzydle klasztoru oraz w wolno stojących budynkach gospodarczych.
Z powodu bardzo szczupłej bazy źródłowej wiedza o dziejach cedyńskiego konwentu jest bardzo skromna. Z pewnością wiemy, że w połowie XV wieku klasztor został spalony. Wydarzenie to miało związek z wkroczeniem na tereny Nowej Marchii wojsk polskich lub pomorskich i walkami polsko-krzyżackimi na tych ziemiach, należących w pierwszej połowie XV stulecia do państwa krzyżackiego. Zniszczone w trakcie pożaru obiekty szybko jednak zostały odbudowane. Następne nieszczęście w postaci pożaru nawiedziło Cedynię i zespół poklasztorny w 1699 roku. Zniszczenia również były poważne: spłonęła wielka kuchnia, kościół, ucierpiał też dwór, który jako jedyny obiekt odbudowano. Kościół pozostał w ruinie i był stopniowo rozbierany.
Okres funkcjonowania dworu i domeny elektorskiej zakończył się w roku 1812. Dwór i folwark zostały sprzedane, przy czym w latach 1812-1816 folwark został rozparcelowany. W 1850 roku po zbudowaniu szosy asfaltowej łączącej Chojnę z Freienwalde dwór został wykupiony z rąk prywatnych i zorganizowano w nim zajazd pocztowy. Tę funkcję pełnił do okresu międzywojennego, kiedy ponownie przeszedł w ręce prywatne, stając się siedzibą właściciela majątku ziemskiego.
W1945 roku, w czasie ostatnich walk drugiej wojny światowej obiekty poklasztorne zostały spalone. W latach siedemdziesiątych po przeprowadzeniu badań archeologicznych i architektonicznych, uznając wysoką wartość zabytkową obiektu - jednego z najstarszych zachowanych zespołów tego typu na Pomorzu - podjęto decyzję o jego odbudowie i rekonstrukcji. Zabezpieczono ruiny w celu ich ratowania i odbudowy. Na początku lat dziewięćdziesiątych ruiny zespołu poklasztornego przeszły w prywatne ręce. Nowy właściciel pod nadzorem konserwatorskim podjął się odbudowy obiektu, z przeznaczeniem na cele turystyczne i kulturalne. Z kościoła i klasztoru cysterskiego zachowała się jedynie skrzydło zachodnie. Obiekt stanowi własność prywatną.
Obecnie w klasztorze mieści się hotel i restauracja Hotel Klasztor Cedynia.
Szlak Cysterski został zainaugurowany w 1990 roku, jako pierwszy projekt Polski w ramach Rady Europy, wybrany przez ówczesną Minister Kultury i Sztuki Izabellę Cywińską. Polska część szlaku europejskiego obejmuje wszystkie klasztory w Polsce. Szlak ma kształt zbliżony do pętli, jego punkty węzłowe stanowią miejscowości, gdzie zlokalizowane są klasztory i opactwa cysterskie. Powstało 5 pętli cysterskich: małopolska, dolnośląska, kujawsko-pomorska, wielkopolska i zachodniopomorska. Logo szlaku opracowała Fundacja Kultury. W latach 1993-2015 powstawały liczne inicjatywy lokalne gmin cysterskich, związków gmin i różnego rodzaju stowarzyszeń, przy udziale przedstawicieli samorządów, władz kościelnych i zakonnych, w postaci jarmarków, festynów, koncertów, wystaw. Opracowany program „Szlak Cystersów w Polsce” miał na celu aktywizację i rozwój lokalnego społeczeństwa zamieszkującego regiony, przez które szlak przebiega.
W Polsce, trasa szlaku przebiega przez 11 województw, w tym na Pomorzu Zachodnim obejmuje ponad 70 obiektów, wśród których najbardziej znane to klasztor w Kołbaczu (obecnie Pomnik Historii), Reczu, Bierzwniku, Pełczycach, oraz w Cedyni (zachowane jedynie skrzydło zachodnie dawnego założenia klasztornego Cysterek z ok. 1278r, obecnie odrestaurowane przez prywatnych właścicieli pełni funkcję hotelu). Pętla zachodniopomorska Szlaku Cysterskiego łączy naszą gminę z obiektami po drugiej stronie Odry – m.in. z klasztorem Chorin.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Gmin Cysterskich powstało w 2005 roku w Bierzwniku w celu wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów w zakresie ochrony dziedzictwa cysterskiego. Współpracuje także z podmiotami zagranicznymi, m.in. we Francji, Belgii, Niemczech i Szwecji. Swoje cele realizuje przede wszystkim poprzez działalność badawczą, edukacyjną, popularyzatorską, wystawienniczą i wydawniczą. Wspiera także zadania z zakresu ochrony i renowacji zabytków pocysterskich oraz promocję gmin zrzeszonych w stowarzyszeniu. Gmina Cedynia jest członkiem Stowarzyszenia od początku jego powołania.
Więcej informacji o stowarzyszeniu: www.gminycysterskie.org